Berta Loran, pseudonim artystyczny Baszy Ajs (Warszawa, 23 marca 1926 – Rio de Janeiro, 28 września 2025), była polską aktorką i komediantką pochodzenia żydowskiego, naturalizowaną Brazylijką. W telewizji najbardziej zapamiętano jej role jako Portugalki Manueli D’Além Mar w programie Escolinha do Professor Raimundo oraz pokojówki Frosiny w telenoweli Amor com Amor Se Paga.

Przez siedem dekad kariery występowała w wielu programach komediowych, takich jak Balança mas Não Cai, Planeta dos Homens, Faça Humor, Não Faça Guerra czy Zorra Total.

Biografia

Urodziła się w Warszawie jako Basza Ajs. W 1937 roku, w wieku jedenastu lat, wyemigrowała z rodzicami i pięciorgiem rodzeństwa do Brazylii, uciekając przed nazizmem w Europie. Rodzina osiedliła się w kamienicy na placu Tiradentes w Rio de Janeiro. Karierę teatralną rozpoczęła na początku lat 40. XX wieku za namową ojca, José Ajsa, który był aktorem i krawcem. Przyjęła wówczas pseudonim artystyczny Berta Loran. W 1946 roku poślubiła Suchara Handfussa, żydowskiego aktora mieszkającego w Buenos Aires. Gdy się pobierali, miała 20 lat, a on 51. Mieszkali razem w Buenos Aires przez dwa lata, a następnie przez siedem lat w Portugalii, gdzie Berta odniosła sukces jako aktorka. Po powrocie do Brazylii w latach 50. rozstała się z Sucharem w 1957 roku, w tym samym roku uzyskując brazylijskie obywatelstwo. W wywiadach przyznawała, że nie kochała pierwszego męża, a małżeństwo było dla niej sposobem na opuszczenie domu i zdobycie niezależności. Ujawniła, że dwukrotnie zaszła z nim w ciążę, ale z powodu braku uczuć, trudności finansowych i chęci rozwijania kariery zdecydowała się na dwa zabiegi aborcji. W wieku 37 lat, po kilku latach samotności i przelotnych związkach z artystami, poślubiła Júlio Marcosa Jacobę, kupca pochodzenia polskiego, którego poznała przez siostrę. Próbowała zajść z nim w ciążę, ale bez powodzenia; w 1966 roku przeszła histerektomię z powodu infekcji macicy. Para rozstała się w 1988 roku. Od 1990 do 2016 roku była żoną piosenkarza Paulo de Carvalho, a od 2017 roku aż do śmierci w 2025 roku była w czwartym małżeństwie z aktorem Claudionorem Vergueiro.

„Urodziłam się przy ulicy Mila 53, gdzie później powstało getto warszawskie. Dzieliliśmy pokój z czternaściorgiem krewnych – rodzicami, rodzeństwem, dziadkami, wujkami i dwoma pracownikami krawiectwa, którzy pracowali za jedzenie. Mój ojciec spał na kanapie z wystającymi sprężynami. Tanim jedzeniem były ziemniaki i kapusta. Mama gotowała zupę z dużą ilością czosnku i cebuli, a wieczorami było… sporo gazów. Śmiałam się z tego.”

Kariera zawodowa

Karierę rozpoczęła, występując w klubach społeczności żydowskiej. W teatrach żydowskich występowała z siostrą jako duet Berta i Bela Ais. Pierwszą rolę dla szerszej publiczności zagrała w 1952 roku, w wieku 26 lat, w teatrze rewiowym Carlos Gomes, na zaproszenie maestro Armando Ângelo. W kinie zadebiutowała w 1955 roku w filmie Sinfonia Carioca w okresie brazylijskich komedii zwanych chanchadas. W kolejnych dwóch filmach, Papai Fanfarrão i Garotas e Samba, reżyserował ją Carlos Manga. W 1957 roku występowała w Portugalii w sztuce Fogo no Pandeiro, gdzie spędziła sześć lat.

Po powrocie do Brazylii w 1963 roku grała w sztuce O Peru oraz musicalu Como Vencer na Vida Sem Fazer Força u boku Moacyra Franco i Marílii Pêry. W teatrze występowała w niezliczonych spektaklach, takich jak Boeing Boeing (1964), Cinderela do Petróleo (1966), Alegro Desbum (1973), Camas Redondas e Casais Quadrados (1974), Três Solteironas Balançando o Rambo (1991), As Tias de Mauro Rasi (1996), Os Dálmatas – O Musical (1997) czy Quem Vai Ficar com a Velha? (2002).

W telewizji zadebiutowała w programie Espetáculos Tonelux na kanale TV Tupi. W 1966 roku dołączyła do Rede Globo, gdzie pracowała w programie Bairro Feliz, a następnie w Riso Sinal Aberto (1966–1967), Balança Mas Não Cai (1968), Faça Humor, Não Faça Guerra (1970–1973), Satiricom (1974–1975) oraz Planeta dos Homens (1976–1982).

W 1978 roku wróciła do kina, grając w trzech filmach: Como Matar Uma Sogra, O Golpe Mais Louco do Mundo i O Amante de Minha Mulher. W 1981 roku dołączyła do obsady Viva o Gordo, a w latach 1982–1983 do drugiej edycji Balança Mas Não Cai. W 1984 roku zachwyciła publiczność i krytyków rolą w telenoweli Amor com Amor Se Paga, gdzie stworzyła duet z Arym Fontourą. W latach 80. była także twarzą reklam sprzętów AGD marki Arno.

W 1991 roku rozpoczęła współpracę z Chico Anysio, grając w programach Estados Anysios de Chico City, Escolinha do Professor Raimundo (jako Portugalka Manuela D’Além-Mar) oraz Chico Total. W 2001 roku, w drugiej wersji Escolinha do Professor Raimundo, grała Żydówkę Sarę Rebecę. W 2004 roku ponownie wcieliła się w Portugalkę Marię, grając u boku Agildo Ribeiro w roli Manuela.

W 2004 roku wystąpiła w sztuce Ainda Estou Aqui!, oddając hołd komikowi Costinhie. W 2006 roku zagrała w filmie Polaroides Urbanas Miguela Falabelli. W 2008 roku współpracowała z Bemvindo Sequeirą w komedii Pais Criados, Trabalhos Dobrados autorstwa Moacyra Veigi. Po 25 latach przerwy wróciła do telenoweli w Cama de Gato (2009), grając Loló, mieszkankę domu opieki, w parze z Luizem Gustavo. W 2010 roku pojawiła się gościnnie w Ti Ti Ti jako Dona Soledad, a w 2011 roku zagrała królową-matkę Efigênię w Cordel Encantado. W 2013 roku wystąpiła w filmie Até que a Sorte nos Separe 2 jako Manuela. W 2016 roku została uhonorowana książką biograficzną Berta Loran: 90 anos de humor, dokumentem i wystawą. Jej ostatnią rolą telewizyjną była Dinorá Macondo w telenoweli A Dona do Pedaço (2019).

Śmierć

Berta zmarła 28 września 2025 roku w wieku 99 lat. Była hospitalizowana w szpitalu Copa D’Or w Copacabanie.