Jan Józef Baranowski (ur. 7 września 1805 w Śmiłowiczach, zm. 30 marca 1888 w Londynie) – polski ekonomista i finansista, szlachcic, językoznawca, inżynier oraz najwybitniejszy wynalazca z grona Wielkiej Emigracji. Był autorem wielu wynalazków z dziedziny kolejnictwa, łączności, rachunkowości oraz maszyn liczących, w tym m.in. semafora, kasownika do biletów i gazomierza.

Jan Józef Baranowski urodził się w Śmiłowiczach w ówczesnym powiecie ihumeńskim na Mińszczyźnie ze związku polskiego szlachcica herbu Grzymała Marcina Baranowskiego z Maryanną z Szalkiewiczów.

Edukację rozpoczął w konwikcie szlacheckim prowadzonym przez księży misjonarzy z klasztoru w Śmiłowiczach, a kontynuował w gimnazjum klasycznym w Mińsku. W latach 1821–1825 studiował na wydziale matematyczno-fizycznym Uniwersytetu Wileńskiego, a w latach 1825–1828 na wydziale prawnym tej uczelni, uzyskując stopień kandydata. Zaraz po skończonych studiach został zatrudniony w biurze korespondencji zagranicznej Banku Polskiego.

Uczestniczył jako ochotnik w powstaniu listopadowym. Początkowo służył w korpusie Gidów, a potem w 5. pułku ułanów. Oddział, w którym walczył wchodził w skład sił generała Girolama Ramorina i pod koniec powstania wycofał się do Austrii gdzie został internowany.

Od 1832 roku Baranowski przebywał na emigracji we Francji — w Gray, Lyonie i Chalon-sur-Saône, gdzie pracował jako bankowiec oraz handlowiec w domach towarowych. W 1837 roku przeniósł się do Paryża, podejmując pracę kasjera w banku Jelski, Dussard et Compagne. W latach 1843–1848 pracował na stanowisku inspektora rachuby kolei Paryż–Rouen–Hawr. Opracowany przez niego na potrzeby tej spółki system buchalterii został wysoko oceniony i wdrożony również przez inne francuskie towarzystwa kolejowe. Po 1848 roku zrezygnował z pracy i poświęcił się całkowicie działalności wynalazczej.

W 1871 roku, po zakończeniu wojny francusko-pruskiej, Francja została zobowiązana do zapłaty wysokiej kontrybucji. Baranowski przedstawił władzom plan pożyczki rządowej, który to umożliwił. Za swoją propozycję nie otrzymał żadnej nagrody, co spowodowało że zniechęcił się do Francji i w 1872 roku wyjechał do Londynu. Podjął tam pracę pomocnika sekretarza Towarzystwa Literackiego Przyjaciół Polski (związanego z obozem Hôtel Lambert) i zajął się m.in opracowywaniem słowników. Był poliglotą znającym oprócz języka polskiego także język niemiecki, francuski oraz angielski. W 1880 roku opracował m.in. The Student`s Anglo-Polish Grammar podręcznik do nauki języka polskiego dla Anglików.

Wynalazki

Był autorem wielu wynalazków technicznych, z których 17 zostało opatentowanych we Francji. Do jego wynalazków należą:

• gazomierz,
• ręczny kasownik do biletów – zasada działania oraz budowa urządzenia zbliżona była do tych używanych obecnie, za ten wynalazek Baranowski otrzymał w 1849 roku na Wystawie Krajowej w Paryżu medal ministra robót publicznych Francji oraz medal francuskiego Towarzystwa Zachęty do Wynalazczości,
• maszyna do druku oraz kontroli biletów – umożliwiająca druk biletów w tempie 5 tys. na godzinę. Została nagrodzona w 1851 roku na Wystawie Powszechnej w Londynie,
• Semafor czyli automatyczny system sygnalizacji kolejowej – wynalazek Baranowskiego z 1857 roku został po raz pierwszy praktycznie zastosowany na linii Paryż-Rouen, a w listopadzie tego roku na linii Paryż-St Germain. System Baranowskiego został wprowadzony również rok później we Włoszech na linii kolejowej Genua-Turyn oraz po unowocześnieniu na linii Paryż-Bruksela. Zaprezentowano go w 1862 roku na Wystawie Światowej w Londynie i był później stosowany także w Anglii.
• maszyna księgowa służąca do kontroli rachunków (ang. tax machine) – w 1849 roku na wystawie narodowej w Paryżu wynalazca otrzymał za ten wynalazek medal od francuskiego Towarzystwa Zachęty do Wynalazczości,
• urządzenie do kopiowania listów,
• maszyna do głosowania wynaleziona w 1848 roku opatentowana rok później i służąca do obliczania głosów.

Publikacje

Jan Józef Baranowski publikował w języku angielskim, francuskim oraz polskim. Poruszał w nich sprawy wynalazczości oraz tematy językowe:

• Taxe-machine (1848),
• Application de la taxe machine (1849)
• Nouveau système de voter au moyen d'un appareil dit: Scrutateur Mécanique (1849)
• Projet de Statuts pour la formation d'une Societé anonyme sous le titre de Caisse Générale de France (1854)
• Taxe machine applicable à toutes les opérations de calcul, inventée par Jean-Joseph Baranowski (1855),
• Notice sur les signaux Baranowski (1959),
• Signal Baranowski (1859),
• Nouveaux systèmes des signaux-disques sans contre-poids et des lanternes sans poulies ni chaines (1864),
• Simple System for Checking the Passengers' Fares in Omnibuses Or Tramways (1877),
• Vademecum de la langue française (1879),
• The Student`s Anglo-Polish Grammar (1880)
• Anglo-Polish Lexicon (1884),
• Wyjątek z ogólnej listy wynalazków mechanicznych (1886).

Pod koniec życia udokumentował swoje wynalazki oraz opublikował swój życiorys w języku francuskim oraz angielskim.

Upamiętnienie

Wynalazcę upamiętniła Poczta Polska na znaczku pocztowym o nominale 3 zł.