Janusz Tazbir (ur. 5 sierpnia 1927 w Kałuszynie, zm. 3 maja 2016) – polski historyk, profesor nauk humanistycznych, badacz dziejów kultury staropolskiej oraz reformacji i kontrreformacji w Polsce, członek Polskiej Akademii Nauk.

Ukończył VII Liceum Ogólnokształcące im. Juliusza Słowackiego w Warszawie, następnie studiował historię na Uniwersytecie Warszawskim. Magisterium uzyskał w Instytucie Historii UW w 1950. Tam też uzyskał w 1954 stopień doktorski (kandydat nauk historycznych) na podstawie rozprawy napisanej pod kierunkiem Władysława Tomkiewicza. Habilitował się w 1960 w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk. Profesorem nadzwyczajnym został w 1966, a profesorem zwyczajnym w 1973. Pracownik IH PAN w latach 1953–1997 (zastępca dyrektora 1968–1983, dyrektor 1983–1990). Wiceprezes PAN w latach 1999–2003. Był członkiem PAN: korespondentem od 1983, rzeczywistym od 1989. Był członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności i członkiem Komitetu Nauk Historycznych PAN.

W 1965 został redaktorem naczelnym rocznika "Odrodzenie i Reformacja w Polsce". W latach 1986–1989 był członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Grunwaldzkiego. Był przewodniczącym rady naukowej Polskiego Słownika Biograficznego. Przez wiele lat pełnił funkcję przewodniczącego Centralnej Komisji do Spraw Stopni i Tytułów. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz prestiżowych gremiów naukowych m.in. Nagrody Naukowej KLIO (członek jury od 1996). Przewodniczył kapitule Konkursu o Nagrodę i Medal Zygmunta Glogera, od 1984 prowadzonego przez Społeczne Stowarzyszenie Prasoznawcze "Stopka" z Łomży. Jego żoną była historyk Julia Tazbir.

Wybrane publikacje

• Piotr Skarga. Szermierz kontrreformacji (1962)
• Historia Kościoła katolickiego w Polsce (1460–1795) (1966)
• Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce w XVI i XVII w., Wydawnictwo Iskry (1967)
• Arianie i katolicy (1971)
• Kultura szlachecka w Polsce (1978)
• Spotkania z historią (1979)
• Tradycje tolerancji religijnej w Polsce (1980)
• Świat panów Pasków (1986)
• Kultura polskiego baroku (1986)
• Od Haura do Isaury - szkice o literaturze (1989)
• Protokoły mędrców Syjonu. Autentyk czy falsyfikat (1992, 1996 (czes.), 2003, 2004)
• Okrucieństwo w nowożytnej Europie (1993)
• Reformacja, kontrreformacja, tolerancja (1997)
• Polska na zakrętach dziejów (1997)
• W pogoni za Europą (1998)
• Pożegnanie z XX wiekiem, Wydawnictwo Iskry (1999)
• Silva Rerum Historicarum (2002)
• Polska. Losy państwa i narodu do 1939 roku (współautor), Wydawnictwo Iskry (2003)
• Łyżka dziegciu w ekumenicznym miodzie (2004)
• Polacy na Kremlu i inne historyje, Wydawnictwo Iskry (2005)
• Długi romans z muzą Klio, Wydawnictwo Iskry (2007)
• W co wierzymy? (2007, jeden ze współautorów)
• Czego się boimy? (2008, jeden ze współautorów)
• Co kochamy? (2009, jeden ze współautorów)
• Prawda i fałsz. O polskiej chwale i wstydzie (2010, jeden ze współautorów)
• Pokuszenie historyczne. Ze świata szabel i kontuszy (2011)
• Od sasa do lasa, Wydawnictwo Iskry (2011)

Odznaczenia, nagrody i wyróżnienia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, postanowieniem z 12 stycznia 1999 w uznaniu wybitnych zasług dla rozwoju nauki polskiej
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1992)
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1978)
• Medal Komisji Edukacji Narodowej
• Złoty Medal Zasłużony Kulturze Gloria Artis (2008)
• Tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Opolskiego (2000)
• Tytuł doktora honoris causa Rosyjskiej Akademii Nauk (2000)
• Nagroda Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (1988, USA)