Juris Kulakovs: Legenda łotewskiego rocka i twórczy buntownik

Juris Kulakovs (20 maja 1958 – 12 lutego 2024) był łotewskim kompozytorem, multiinstrumentalistą i założycielem zespołu rockowego „Pērkons“. Jego twórczy duch, łączący teatralny blask, społeczną ironię i głębokie mistrzostwo muzyczne, uczynił go jedną z najjaśniejszych postaci w historii łotewskiej muzyki rockowej. Kulakovs był nie tylko muzykiem, ale także prawdziwym wolnomyślicielem, którego niezależność poglądów i anarchistyczny duch inspirowały pokolenia.

Juris Kulakovs urodził się w Līvāni, gdzie już w dzieciństwie samodzielnie nauczył się grać na akordeonie i trąbce, a później specjalizował się w grze na akordeonie w Szkole Muzycznej im. Jāzepsa Mediņša (1975–1979). Był jednym z pierwszych posiadaczy syntezatora na Łotwie, co podkreślało jego innowacyjne podejście do muzyki. W 1977 roku wraz z podobnie myślącymi osobami założył instrumentalny zespół jazz-rockowy „Arka“, a w 1978 roku dołączył do grupy „Menuets“, gdzie grał na instrumentach klawiszowych i komponował. W 1981 roku Kulakovs założył zespół rockowy „Pērkons“, stając się jego kompozytorem, klawiszowcem i liderem. Jego kompozycje, w tym takie utwory jak „Slidotava“, „Labu vakar“, „Pie baltas lapas“ czy „Balāde par gulbi“, stały się prawdziwymi hymnami swojego pokolenia, choć w czasach sowieckiej okupacji często były zakazane z powodu konfliktu z cenzurą środowiska kulturalnego ZSRR.

Styl muzyczny Jurisa Kulakovsa jest eklektyczny, łącząc muzykę rockową, elementy muzyki klasycznej, intonacje pieśni ludowych i teatralny dramatyzm. Jego sposób muzykowania chwilami przypominał punk rock, ale nigdy nie tracił muzycznej jakości i harmonii brzmienia. Jak napisał muzykolog Klāss Vāvere, Kulakovs „balansował między teatralnym blaskiem występów „Pērkons“, społecznie groteskową ironią a autentycznym doświadczeniem muzycznym“. Jego aranżacje były precyzyjne i innowacyjne, a on sam zawsze podkreślał znaczenie tworzenia wysokiej jakości muzyki w języku łotewskim, czerpiąc inspirację od takich mistrzów jak Raimonds Pauls i Imants Kalniņš.

Wczesna kariera i wykształcenie

Kulakovs ukończył 1. szkołę średnią w Līvāni (1975) oraz Szkołę Muzyczną im. Jāzepsa Mediņša na kierunku akordeon (1979). W 1984 roku ukończył klasę dyrygentów orkiestr dętych i estradowych w Łotewskim Konserwatorium Państwowym (nauczyciele Raimonds Pauls i Alnis Zaķis), a w latach 1985–1990 studiował kompozycję u Pēterisa Plakidisa.

„Pērkons“ i represje ZSRR

W 1983 roku Ministerstwo Kultury ZSRR zakazało publicznej działalności „Pērkons“, a Kulakovsowi odmówiono prawa do zdawania egzaminów państwowych w konserwatorium, otrzymując jedynie zaświadczenie o ukończeniu kursu teoretycznego. Został wysłany do pracy jako chórmistrz w Jelgavie. W 1985 roku, po koncercie w Ogrze i towarzyszących mu aktach wandalizmu w pociągu (udokumentowanych w filmie Jurisa Podnieksa „Czy łatwo być młodym?“), zespół ponownie został zakazany. Sowieccy cenzorzy znaleźli pretekst, by mówić o szkodliwym wpływie zachodniej, zwłaszcza rockowej muzyki, na umysły młodzieży. Mimo to „Pērkons“ kontynuował występy w podziemiu, a piosenki Kulakovsa były wydawane w nielegalnych albumach, takich jak „Mākslas darbi“ (1981) i „Zibens pa dibenu“ (1982), a także za granicą – w Niemczech, USA i Francji.

Kulakovs komponował nie tylko piosenki dla „Pērkons“, ale także muzykę do spektakli teatralnych i filmów, w tym musicale „Žilī“ (1991), „Latvijas karalis“ (1992) oraz rock-operę „Čigāns sapnī“ (2001). Tworzył muzykę do takich dzieł jak „Sen nocy letniej“ Williama Szekspira (1992), „Mały książę“ Antoine’a de Saint-Exupéry’ego (2001) oraz „Pan Puntila i jego sługa Matti“ Bertolta Brechta (1999). W 2022 roku „Pērkons“ wystąpił razem z Orkiestrą Symfoniczną z Liepāji, wykonując kompozycje Kulakovsa.

Juris i znaczące osobistości w jego twórczości zawodowej

• Juris Kulakovs: Serce i dusza zespołu „Pērkons“, którego muzyka i osobowość ucieleśniały wolnomyślicielstwo i opór wobec sowieckiego reżimu. Jego kolega, śpiewak operowy i były minister kultury Nauris Puntulis, opisał go jako „niezwykłą osobowość, wolnomyśliciela, bohemę, ale jednocześnie niezwykle wymagającego profesjonalistę wobec muzyki i każdego stworzonego dźwięku“.

• Ieva Akuratere: Solistka „Pērkons“, która nazwała Kulakovsa „królem łotewskich anarchistów“, podkreślając jego twórcze motto: „Najważniejsze to pozwolić kwitnąć tej gałęzi, która w tobie wyrosła!“

• Pēteris Plakidis: Nauczyciel kompozycji Kulakovsa, który pomógł mu rozwijać akademickie podejście do muzyki.

• Raimonds Pauls i Alnis Zaķis: Wykładowcy konserwatorium, którzy kierowali studiami Kulakovsa w dyrygowaniu orkiestrą.

• Māris Melgalvs: Poeta, którego teksty, np. do piosenki „Zaļā dziesma“, stały się nieodłączną częścią muzyki Kulakovsa.

Piosenki Kulakovsa, łączące narodowego ducha i społeczną krytykę, stały się symbolem rocka epoki Odrodzenia. Jego muzyka inspirowała młodych ludzi do wyrażania wolności na koncertach, co wydawało się niebezpieczne dla sowieckich władz, przez co „Pērkons“ był monitorowany i zakazywany. Niemniej jednak nielegalne nagrania zespołu rozprzestrzeniały się szeroko, docierając do słuchaczy nawet poza Łotwą – w Niemczech, USA i Francji.

Kompozycje Kulakovsa wciąż żyją, a zespół „Pērkons“ planuje wykorzystać nowe technologie, aby jego muzyka rozbrzmiewała także po jego śmierci. W 2024 roku Łotewska Telewizja wyemitowała film dokumentalny „Mākslas darbi rodas mokās“, poświęcony życiu i twórczej drodze Kulakovsa, ukazujący jego walkę z problemami zdrowotnymi i niezłomnego ducha.

Życie osobiste

Kulakovs był znany ze swojego arystokratycznego stylu – czarnej aksamitnej marynarki, długich włosów i poczucia humoru, np. o swoim kieszonkowym zegarku jako rekwizycie piosenek „Pērkons“. Z czułością wspominał swoją matkę, nauczycielkę, która odmówiła wstąpienia do partii komunistycznej, demonstrując niezłomną postawę moralną.

Był żonaty z Laurą Kulakovą (z domu Karnītis). Z pierwszego małżeństwa Kulakovs miał córkę Justīne Kulakovą-Sipņevską, skrzypaczkę, uważaną za spadkobierczynię jego muzycznego talentu.

Kulakovs zdobył uznanie zarówno na Łotwie, jak i na arenie międzynarodowej. Ambasada USA w Rydze złożyła kondolencje po jego śmierci, wspominając trasy koncertowe „Pērkons“ w łotewskich centrach kultury w USA w latach 80. Jego twórczość została doceniona jako znacząca część dziedzictwa epoki niepodległości Łotwy.

Kompozycje Kulakovsa i nagrania „Pērkons“ są dostępne na platformach takich jak Discogs i Presto Music, a także w łotewskich archiwach muzycznych. Chociaż Kulakovs nie ma specjalnie utworzonego memoriału, jego dziedzictwo można poznawać poprzez koncerty „Pērkons“, spektakle teatralne i materiały archiwalne w Narodowej Bibliotece Łotwy lub archiwum Radia Łotewskiego.

Powstał film dokumentalny „Mākslas darbi rodas mokās“, dostępny w archiwum LTV (emitowany w LTV1 24 maja 2025 roku). Reżyserka Elizabete Gricmane.

Juris Kulakovs był nie tylko utalentowanym muzykiem, ale także ikoną łotewskiej kultury swoich czasów. Jego muzyka, łącząca poetycką wrażliwość, energię rocka i teatralny blask, nadal inspiruje słuchaczy. Jak powiedział solista „Pērkons“ Raimonds Bartaševičs, śmiałość i anarchizm Kulakovsa były zaraźliwe, zachęcając ludzi do przekraczania ram.