Roman Zambrowski (ur. 15 lipca 1909 w Warszawie, zm. 19 sierpnia 1977 w Warszawie) – działacz państwowy i partyjny w okresie PRL oraz nauczyciel, pułkownik Ludowego Wojska Polskiego.

Urodził się 15 lipca 1909 w Warszawie, w zasymilowanej rodzinie żydowskiej Beniamina i Chaji Krajkieman. Do 1939 występował w dokumentach pod imieniem Rachmil. Nazwisko Zambrowski jego przodkowie nosili począwszy od prapradziada Romana Jankiela, który pochodził z miasta o tej nazwie.

Ojciec Zambrowskiego był księgowym w manufakturze tekstylnej, ale jeszcze przed I wojną światową wyemigrował do USA, porzucając rodzinę. Przez kilka lat Zambrowski wychowywał się w domu religijnego dziadka. W dorosłym życiu zapomniał język jidysz, który znał w dzieciństwie i określał się jako Polak pochodzenia żydowskiego.

Działał w ruchu komunistycznym od okresu przedwojennego. Od 1924 roku był członkiem Związku Młodzieży Komunistycznej, 16 października 1925 roku został aresztowany przez policję polityczną, gdy w jego mieszkaniu znaleziono archiwum Komitetu Centralnego ZMK. Rok później został członkiem Komitetu Dzielnicowego ZMK warszawskiej Pragi. Zambrowski nie współpracował z wywiadem sowieckim, a komunistów z przeszkoleniem agenturalnym traktował z rezerwą. Od 1928 członek KPP, w latach 1930–1938 członek Komitetu Centralnego Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej.

Okres II wojny światowej spędził w ZSRR. Jako członek dawnej KPP był prześladowany i wielokrotnie przesłuchiwany. Ostatecznie otrzymał stanowisko kierownika wydziału politycznego w obwodowym wydziale oświaty w Baranowiczach.

20 maja 1943 został wcielony do 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki i wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy 1 Batalionu Saperów do spraw oświatowych. Na porucznika został awansowany ze starszeństwem z 15 sierpnia 1943 w korpusie oficerów oświatowych. 15 września 1943 został szefem Wydziału Oświatowego 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Uczestniczył w bitwie pod Lenino. 11 listopada 1943 awansował na kapitana. Na początku lutego 1944 został wyznaczony na stanowisko zastępcy szefa Wydziału Polityczno-Wychowawczego 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, a w kwietniu tego roku zastępcą majora Mieczysława Mietkowskiego, szefa Zarządu Polityczno-Wychowawczego 1 Armii Polskiej w ZSRR. 2 maja 1944 awansował na majora. 15 lipca 1944 powierzono mu pełnienie obowiązków szefa Zarządu Polityczno-Wychowawczego 1 AP w ZSRR, a 18 sierpnia 1944 zatwierdzono na tym stanowisku. Także w sierpniu awansował na podpułkownika. 12 września 1944 został oddelegowany do dyspozycji Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej w Lublinie. 18 kwietnia 1945 awansował na pułkownika, a 23 października 1945 został zdemobilizowany.

Od 1944 członek PPR, w latach 1944–1945 kierownik Wydziału Organizacyjnego KC PPR. Był członkiem KC PPR (1944–1948), członkiem Biura Politycznego KC PPR (1945–1948) oraz członkiem Biura Organizacyjnego KC PPR (1948). Ponadto w latach 1945–1948 był członkiem Sekretariatu KC PPR.

Kierował akcją infiltracji i przejmowania kontroli nad legalnie działającymi partiami, a w czasie wyborów do Sejmu w 1947 roku dbał o zachowanie pozorów demokracji wobec mocarstw zachodnich. Kierował pracami Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym. Od 1948 roku członek PZPR, w grudniu 1948 został wybrany na członka KC (do 1964), członka Biura Organizacyjnego KC (do 1954) i na członka Biura Politycznego KC (do 1963). W latach 1948–1954 i 1956–1963 sekretarz KC PZPR. Zaliczany do „puławian” podczas walki o władzę w kierownictwie PZPR w latach pięćdziesiątych. Blisko współpracował z Gomułką, po jego aresztowaniu potępił go i po przełomie w 1956 roku był początkowo przeciwny jego powrotowi na stanowisko I sekretarza KC i forsował kandydaturę Józefa Cyrankiewicza, ale ostatecznie poparł Gomułkę i ponownie podjął z nim współpracę, stając się jednym z przywódców skrzydła reformatorskiego. Z czasem zaczął tracić wpływy w partii, nie był też broniony przez Gomułkę. Rozczarowany system politycznym w Polsce, liberalizował swoje poglądy. Opowiadał się zmniejszeniem tempa inwestycji w przemysł ciężki i szybszym wzrostem konsumpcji. W 1963 roku zrezygnował z członkostwa w KC PZPR.

W latach 1945–1947 członek Prezydium KRN, w latach 1945–1954 przewodniczący Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym; w latach 1947–1952 wicemarszałek Sejmu Ustawodawczego. W latach 1947–1955 członek Rady Państwa.

W latach 1954–1955 przewodniczący Komitetu Rady Państwa i Rady Ministrów do Spraw Podziału Administracyjnego Kraju, w latach 1955–1956 minister kontroli państwowej. W latach 1963–1968 był wiceprezesem Najwyższej Izby Kontroli.

W 1968 roku, na fali wydarzeń marcowych, został wydalony z partii i przeniesiony na emeryturę. Z powodu żydowskiego pochodzenia Służba Bezpieczeństwa rozpowszechniała o nim negatywne opinie w formie ulotek i plakatów. W tym czasie Zambrowski odnosił się coraz krytyczniej do polityki PZPR-u, którą oskarżał o tendencje nacjonalistyczne.

Był posłem do KRN, na Sejm Ustawodawczy oraz Sejm PRL I, II i III kadencji w latach 1944–1965.

Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera C 35, rząd 1, grób 13).

Synem Romana Zambrowskiego jest dziennikarz Antoni Zambrowski.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – 22 lipca 1947
• Srebrny Medal „Zasłużonym na Polu Chwały” – 11 listopada 1943
• Medal za Warszawę 1939-1945 – 17 stycznia 1946
• Order Czerwonej Gwiazdy – 11 listopada 1943
• Order Virtuti Militari