Szymon Szurmiej (jid. שמעון שמחה שורמיעי; ur. 18 czerwca 1923 w Łucku, zm. 16 lipca 2014 w Warszawie) – polski aktor, reżyser i działacz społeczności żydowskiej, dyrektor naczelny i artystyczny Teatru Żydowskiego im. Ester Rachel i Idy Kamińskich w Warszawie, poseł na Sejm PRL IX kadencji z ramienia PZPR, głowa wielopokoleniowej rodziny aktorów.

W lipcu 2004 został mu przyznany tytuł Honorowym Obywatelem Miasta Stołecznego Warszawy. Przez prawie 20 lat był przewodniczącym Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, ostatnio pełnił funkcję prezesa honorowego tej organizacji.

Urodził się w Łucku na Wołyniu. Jego ojciec Jan Szurmiej był Polakiem, natomiast matka Ryfka z domu Biterman Żydówką. Podczas II wojny światowej, po 1941 został wysłany do obozu pracy na Kołymie, a następnie po trzech latach na dalsze zesłanie do Dżambułu w Kazachstanie. Na zesłaniu zdobył pierwsze doświadczenia sceniczne grając m.in. w teatrze w Ałma-Acie, przy którym ukończył studium aktorskie. W 1946 przymusowo wysiedlony z rodzinnych stron, znalazł się w nowych granicach Polski i osiedlił się we Wrocławiu.

Swoją karierę aktorską i jako asystent reżysera rozpoczął w 1951 w Teatrze Polskim we Wrocławiu, w którym od 1953 do 1955 był reżyserem. W latach 1955–1956 był kierownikiem artystycznym i reżyserem Teatru Ziemi Opolskiej w Opolu i następnie w latach 1956–1962 Dolnośląskiego Teatru Powszechnego we Wrocławiu. W latach 1962–1967 był reżyserem we wrocławskim Teatrze Rozmaitości. W 1966 zdał egzamin eksternistyczny i stał się dyplomowanym reżyserem. W latach 80. został przewodniczącym Zarządu Głównego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce.

W 1967 został reżyserem Teatru Żydowskiego w Warszawie. W 1969 przeprowadził się do Warszawy, gdzie od 1 września 1969 był dyrektorem Teatru Żydowskiego w Warszawie, którym kierował do śmierci. Wówczas powołał przy teatrze Studium Aktorskie, które miało za zadanie uzupełnienie rozbitego po wydarzeniach z marca z 1968 roku zespołu aktorskiego. Dzięki temu uratował teatr przed upadkiem i zamknięciem. 27 kwietnia 1971 objął funkcję kierownika artystycznego teatru po zmarłym Chewelu Buzganie.

Od 13 października 1985 do 3 czerwca 1989 był posłem na Sejm PRL IX kadencji. Wówczas pełnił funkcję wiceprzewodniczącego Sejmowej Komisji Kultury. W latach 1986–1987 był członkiem Narodowej Rady Kultury. W 1989 ubiegał się o mandat poselski z listy krajowej, jednak przegrał uzyskując 48% głosów w skali kraju. Startował w wyborach do Senatu w 2001 z ramienia koalicji Sojusz Lewicy Demokratycznej – Unia Pracy w okręgu warszawskim, zdobywając 182 838 głosów. Ponownie nie uzyskał mandatu. W 2000 odcisnął dłoń na Promenadzie Gwiazd w Międzyzdrojach.

18 czerwca 2003 w 80. rocznicę urodzin Szurmiej postanowieniem Prezydenta Polski Aleksandra Kwaśniewskiego został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski "w uznaniu wybitnych zasług w długoletniej pracy twórczej, za osiągnięcia w działalności artystycznej i społecznej" W lipcu 2004 został Honorowym Obywatelem miasta stołecznego Warszawy.

Szymon Szurmiej był przewodniczącym Komisji Koordynacyjnej Organizacji Żydowskich w RP, członkiem Światowego Kongresu Żydów, wiceprezydentem Światowej Federacji Żydów Polskich, członkiem Egzekutywy Europejskiego Kongresu Żydów oraz członkiem Prezydium Światowego Komitetu Kultury Żydowskiej.

W 2007 ukazała się książka Szymon Szurmiej, będąca biografią aktora przedstawioną w formie wywiadu przeprowadzonego przez dziennikarkę i poetkę Krystynę Gucewicz.

Zmarł 16 lipca 2014 w Warszawie.

Życie prywatne

Szymon Szurmiej był głową wielopokoleniowej rodziny aktorów. Jego ostatnią żoną była aktorka Teatru Żydowskiego, Gołda Tencer (ur. 1949), z którą miał syna Dawida (ur. 1985). Z poprzednich małżeństw miał troje dzieci: Jana (ur. 1946), Lenę (ur. 1947) i Małgorzatę. Jego wnukami są aktorzy Joanna Szurmiej-Rzączyńska (ur. 1975) i Jakub Szurmiej.

Jego jedyna siostra, Żenia Szurmiej, zmarła 17 marca 2008 w Łucku.

Filmografia

Aktor filmowy

• 2004: Łódź płynie dalej - jako Izaak
• 2001: Przedwiośnie - jako rabin
• 1998: Fotoamator - jako lektor
• 1997: Panna Madonna legenda tych lat
• 1994: Wenn alle Deutschen schlafen - jako Żyd w baraku
• 1993: Żywot człowieka rozbrojonego
• 1985: Mrzonka - jako Nowosielski
• 1984: Szaleństwa panny Ewy - jako właściciel lombardu
• 1984: Przybłęda
• 1983: The winds of war
• 1983: Szaleństwa panny Ewy - jako właściciel lombardu (odc. 2)
• 1983: Austeria - jako Wilf
• 1982: Życie Kamila Kuranta - jako egzekutor
• 1982: Hotel Polanów i jego goście - jako Joe Menasze
• 1982: Blisko, coraz bliżej - jako Karczmarz Kleinpeter
• 1982: Pensja pani Latter - jako Lichwiarz Fischman
• 1981: Miłość ci wszystko wybaczy - jako Kierownik sali w "Adrii"
• 1981: Pugovitsa - jako Komarek
• 1979: Die Schmuggler von Rajgorod - jako stary Żyd
• 1979: Komedianci jako Kałmen Szadchen
• 1979: Gwiazdy na dachu - jako narrator
• 1979: Dybuk - jako Meszułach
• 1979: Doktor Murek - jako bezdomny w noclegowni
• 1977: Śmierć prezydenta - jako poseł żydowski
• 1977: Sprawa Gorgonowej - mężczyzna rozmawiający z Axerem
• 1976: Das Licht auf dem Galgen - jako Stefford
• 1976: Budapesti mesek - jako pasażer w tramwaju
• 1975: Philipp, der Kleine - jako handlarz instrumentami muzycznymi
• 1975: Moja wojna, moja miłość
• 1975: Dyrektorzy - szef BHP w "Fabelu"
• 1975: Doktor Judym - jako doktor Chmielnicki
• 1974: Janosik - jako Żyd karczmarz
• 1973: Sanatorium pod Klepsydrą - jako Żyd recytujący fałszywe wersy Koheleta
• 1973: Janosik - jako Karczmarz Jankiel
• 1971: Jak daleko stąd, jak blisko - jako uczestnik pogrzebu na cmentarzu żydowskim
• 1969: Wniebowstąpienie - jako wuj Raisy
• 1963: Naganiacz - jako Żyd

Reżyser

Teatr Żydowski w Warszawie

• 2010: Pół żartem, pół serio
• 2007: Tradycja
• 2005: Żyć nie umierać!
• 2005: Publiczność to lubi
• 2004: Między dniem a nocą
• 2000: Kamienica na Nalewkach (wraz z Gołdą Tencer)
• 1998: ...i stał się cud
• 1997: Ballada o brunatnym teatrze (wraz z Gołdą Tencer)
• 1994: Błądzące gwiazdy
• 1993: My Żydzi polscy (wraz z Gołdą Tencer)
• 1990: Dybuk
• 1990: Ballada o ślubnym welonie
• 1986: Pieśń o zamordowanym ... (wraz z Gołdą Tencer)
• 1981: Poszukiwacze złota (wraz z Juliuszem Bergerem)
• 1979: Bonjour monsieur Chagall
• 1979: Z otchłani
• 1977: Gwiazdy na dachu
• 1977: W noc zimową
• 1976: Dwaj Kunie-Lemł
• 1976: Bóg człowiek i diabeł
• 1975: Dzban pełen słońca
• 1975: Włóczykij
• 1975: Śmierć komiwojażera
• 1974: Pieśń mojego narodu
• 1973: W nocy na starym rynku
• 1973: Dybuk
• 1971: Grunt to zdrowie
• 1971: Wśród walących się ścian
• 1969: Zielone pola
• 1969: Bóg, człowiek i diabeł
• 1968: Córki kowala

Teatr Rozmaitości we Wrocławiu

• 1966: Quiz
• 1964: Lubow Jarowaja
• 1964: Pod własnym dachem
• 1962: Tragedia optymistyczna
• 1962: Romeo i Julia
• 1961: Pociąg pancerny
• 1961: Teatr Klary Gazul
• 1960: Pięć wieczorów

Dolnośląski Teatr Powszechny we Wrocławiu

• 1960: Śmierć komiwojażera
• 1960: Pan Jowialski
• 1960: Testament mój

Teatr Ziemi Opolskiej w Opolu

• 1956: Romeo i Julia
• 1955: Maturzyści

Teatry Dramatyczne we Wrocławiu

• 1954: Maszeńka
• 1954: Szczygli zaułek
• 1953: Tania
• 1953: Sprawa rodzinna
• 1953: Chirurg
• 1953: Bieg do Fragala (asystent reżysera)
• 1952: Proces (asystent reżysera)
• 1952: Człowiek z karabinem (asystent reżysera)
• 1952: Angelo, Tyran Padwy (asystent reżysera)
• 1951: Poemat pedagogiczny (asystent reżysera)

Autor sztuk

• 1998: ...I stał sie cud
• 1979: Bonjour Monsieur Chagall
• 1977: Gwiazdy na dachu (razem z Michałem Szwejlichem)
• 1972: Było niegdyś miasteczko. Korowód weselny
• 1971: Grunt to zdrowie (razem z Michałem Szwejlichem)

Odznaczenia

• 2005: Złoty Medal "Zasłużony Kulturze Gloria Artis"
• 2003: Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski
• 2002: Wielki Krzyż Zasługi Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec
• 2001: Medal Zasłużony dla Tolerancji
• 2001: Order Sztuk Pięknych i Nauk Humanistycznych
• 1993: Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
• 1987: Złota Odznaka Honorowa Towarzystwa Polonia
• 1986: Złota Odznaka za zasługi dla Warszawy
• 1979: Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1976: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
• 1973: Zasłużony Działacz Kultury
• 1973: Złoty Krzyż Zasługi