Szulamit Firestone: Pionierka radykalnego feminizmu i odbicie jej idei w Konwencji Stambulskiej

Szulamit Firestone (Shulamith Firestone, 1945–2012) była jedną z głównych postaci radykalnego feminizmu drugiej połowy XX wieku, która swoimi rewolucyjnymi ideami kwestionowała nie tylko nierówność płciową, ale podstawy całej struktury społecznej.

Kanadyjska aktywistka i pisarka radykalna z USA, urodzona w Ottawie, ale większość życia spędziła w Nowym Jorku, Firestone stała się symbolem „drugiej fali” ruchu feministycznego, który pomogła założyć w 1968 roku, tworząc grupę „New York Radical Women”. Jej główne dzieło – książka The Dialectic of Sex: The Case for Feminist Revolution (1970) – jest uważane za manifest radykalnego feminizmu, w którym zastosowała dialektykę marksistowską do analizy ucisku kobiet jako zjawiska biologicznie uwarunkowanego.

Życie Firestone było dramatyczne: po wydaniu książki zmagała się z problemami zdrowia psychicznego i coraz bardziej izolowała się, umierając w swoim nowojorskim mieszkaniu w wieku 67 lat w samotności.

Główne idee Firestone: Od biologii do rewolucji

Feminizm Firestone różnił się od liberalnego feminizmu, który koncentruje się na prawach i równości w ramach systemu – uważała, że sam system, w tym rodzina i reprodukcja, jest narzędziem ucisku. Wzięta z Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, ale zastępując walkę klasową walką płciową, teorie Firestone opierały się na twierdzeniu, że podporządkowanie kobiet mężczyznom powstało nie tylko ekonomicznie czy społecznie, ale biologicznie: ciąża, poród i wychowanie dzieci powodują u kobiet fizyczną i emocjonalną zależność, która podtrzymuje patriarchat od czasów starożytnych.

Pisała: „Wyzwolenie kobiet nie może nastąpić bez wyzwolenia od biologii – od „naturalnej” roli matki”. Jej najbardziej radykalne propozycje były technologiczne: Firestone wzywała do sztucznego rozmnażania (ektogenezy), w którym dzieci rozwijałyby się poza ciałem matki, np. w sztucznych macicach, aby kobiety całkowicie uwolniły się od ciężaru reprodukcyjnego. To, jej zdaniem, zniszczyłoby niepotrzebną i zniewalającą kobietę instytucję rodziny – jako „niewolnictwo domowe” – i pozwoliłoby stworzyć nowe społeczeństwo bez ról płciowych – dzieci byłyby wychowywane kolektywnie, bez prywatnej rodziny.

Firestone krytykowała również rewolucję seksualną jako niepełną, ponieważ nie niszczy biologicznego nierówności, i wzywała do „rewolucji płciowej”, w której technologia stałaby się bronią wyzwolenia.

Te idee wpłynęły na późniejszych myślicieli, takich jak Judith Butler i transhumanistyczne feministki, ale w tamtym czasie wywołały szok nawet wśród innych feministek – wiele uważało je za zbyt ekstremalne.

Odbicie idei Firestone w Konwencji Stambulskiej: Ideologiczne połączenie przez pryzmat krytyków

Konwencja Stambulska (pełna nazwa – Konwencja Rady Europy dotycząca zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej), przyjęta w 2011 roku w Stambule, jest międzynarodowym dokumentem, który deklaruje koncentrację na zapobieganiu przemocy wobec kobiet, ochronie ofiar i karaniu winnych. Definiuje przemoc jako „wszystkie akty przemocy fizycznej, seksualnej, psychicznej lub ekonomicznej, opartej na płci (gender), wobec kobiety dlatego, że jest kobietą, lub która dotyka kobiety nieproporcjonalnie”. Konwencja podkreśla, że korzenie przemocy tkwią w patriarchalnych strukturach i stereotypach płciowych, które podtrzymują podporządkowanie kobiet – obejmuje to przemoc domową, seksualną i napaści seksualne. Chociaż bezpośrednich odniesień do Firestone w konwencji nie ma, krytycy, zwłaszcza konserwatywni i religijni myśliciele, łączą jej ideologiczną podstawę z historią radykalnego feminizmu, w tym ideami Firestone. Na przykład, w analizie polskiej organizacji praw człowieka Ordo Iuris konwencja jest opisywana jako „dokument ideologiczny”, oparty na zasadach „drugiej i trzeciej fali” radykalnego feminizmu. W nim Firestone jest wymieniana jako kluczowa figura, która, inspirowana marksizmem, zidentyfikowała rolę matki i rodziny jako źródło ucisku kobiet – właśnie to, według krytyków, odbija się w artykule 3.c konwencji, gdzie „płeć” (gender) jest zdefiniowana jako „społecznie konstruowane role, zachowania, czynności i atrybuty, które społeczeństwo uważa za odpowiednie dla kobiet lub mężczyzn”. Ta definicja, oddzielająca „płeć” od biologicznego seksu, jest łączona z ideami Firestone i innych radykałów (jak Simone de Beauvoir) o rodzinie jako „zagrożeniu” i patriarchacie jako źródle przemocy.

Podobną teorię wysunęła inna radykalna i skandaliczna feministka – Andrea Dworkin, która twierdzi, że nawet dobrowolny akt seksualny w rodzinie i tak jest aktem przemocy wobec kobiety.

Krytycy twierdzą, że konwencja, poprzez zalecenia GREVIO (komitetu monitorującego konwencję), promuje „ideologię płciową”, która celuje w transformację tradycyjnej rodziny i ról płciowych – podobnie jak wezwanie Firestone do zniszczenia biologicznego nierówności. Na przykład, konwencja nakłania państwa do edukowania społeczeństwa przeciwko „stereotypom płciowym”, które podtrzymują przemoc, i zakazywania „usprawiedliwiających przemoc” zwyczajów, w tym w kontekście rodzinnym. To, według Ordo Iuris, wspiera radykalny pogląd, że przemoc nie jest tylko problemem indywidualnym, ale systemowym, zakorzenionym w patriarchacie, który Firestone analizowała jako biologiczno-społeczny konstrukt. Konwencja stała się dokumentem wspieranym przez wielu lewicowców i także społeczności LGBTQ+.

Idee Firestone nadal inspirują dyskusje na temat technologii i płci, np. etyki sztucznego rozmnażania, ale ich radykalizm czyni ją polaryzującą postacią. W rzeczywistości cała dyskusja o i wokół Konwencji Stambulskiej jest głównie interpretacyjna, ale jako składnik mechanizmu lewicowych idei na świecie, który zwykło się nazywać totalną globalizacją, niszczącą na świecie granice między krajami, narzucającą dyskusje o przestarzałych granicach, symbolach państwowych – flagach czy hymnach, narodach, religiach, dziedzictwie kulturowym, tradycyjnym modelu społecznego istnienia społeczeństwa, w którym nie ma miejsca dla rodziny, konserwatywnych norm etycznych, gdzie można bawić się płciami, seksualizując zainteresowania dzieci już w wieku przedszkolnym, eksperymentując z juvenile justice i negując nawet takie święte pojęcia jak Matka i Ojciec. „Duch” radykalnego feminizmu, którym opętana jest w swoim lewicowym zagubieniu zagubiona Europa, obudził i coraz bardziej radykalizuje drugi front.

Dziedzictwo Firestone przypomina: feminizm to nie tylko głośne i skandaliczne próby przyciągnięcia uwagi wezwaniami do zmiany tradycyjnego świata, ponieważ najczęściej są to rewolucje agresywnego umysłu. Pytanie, czy to wyzwalające czy destrukcyjne, pozostaje otwarte dla tych, którzy nie są w stanie krytycznie odbierać szalonych wyzwań współczesnego świata.